PAYTİRA
Paytira Yokuşlu köyü ile özdeşlemiş bir ekmek çeşididir.
Gözlemeye benzeyen ancak gözlemeden daha farklı olarak hazırlanan paytiranın,
çökelekli, ıspanaklı, peynirli, patatesli ve kıymalısı başta olmak üzere farklı
çeşitleri vardır.
Paytira, Diyarbakır’ın Dicle ilçesi kuzeyinde yer alan dağlık bölgede,
1975 Lice depremi sonrasında, geçici afet konutları olarak kurulan, Yokuşlu
köyü ile özdeşleşmiştir. Paytira hamuru, bereketli akan, Dicle Nehri’nin
kaynağına yakın, küçük ovalarda yetişen buğdaylardan elde edilen un ile hazırlanır.
Yokuşlu köyü kadınları paytira hamurunu
hazırlamada, geleneksel bir beceriye sahiptirler.
Dicle’nin kuzeyinde yer alan Yokuşlu köyünün, 1000 ila 1400 rakımlı, bol oksijenli
dağlarında beslenen keçi, koyun ve ineklerden elde edilen hayvansal ürünler,
(Katık) paytira ile pişirilerek veya birlikte yenilir.
Keçi tulumu ile yayılan yayık ayranı paytiranın olmazsa
olmaz içeceğidir. Keci tulumu ile yayılan yayıktan elde edilen tereyağı,
tercihe bağlı olarak paytiraya sıcakken sürülür. Doğal ortamlarda beslenen
hayvanlardan elde edilen kavurmalı paytiranın lezzetini ancak yiyen bilir.
Paytira Dicle ilçesinde ve Dicle ilçesinin hemen her köyünde
yapılır ve sevilerek yenilir.
Paytira diğer yemek ve ekmek çeşitlerine göre daha zahmetli
bir yemektir. Muhtemelen çok sevilen lezzetinin sırrı çekilen zahmette saklı
olabilir.
1930 doğumlu yaşlılarımızın, paytira ile ilgili anlatıkları
hikayeler vardır. Dicle ve köylerinde yaşayanlar misafir seven ve misafire ayrı
değer veren insanlardır. Dicle ve köylerinde herhangi bir eve misafir
geldiğinde en zahmetli ve en lezzetli yemekleri olan paytira hazırlanıp ikram
edilir. Dicle ve köylerinde yaşayan insanlar, her an paytira yapmaya
hazırdırlar. Ayrıca ceviz, badem, tereyağı, bal ve kaymağı misafir gelebilir
düşüncesi ile evlerinde saklı tutarlar.
1940 lı yıllarda Dicle ve köyleri oldukça yoksulluk
içerisinde yaşarlarmış. Öyle yoksulluk ki, karın tokluğuna bile değil. Öyle
sabah kahvaltı, öğle ve akşam yemeği falan yok. Sadece bir öğün yemek için bütün
gündüz çalışırlarmış. Yokuşlu köyünde buğday hasat etmek için civar köylerden
ve Dicle’den insanlar bir öğün yemek yiyebilmek için, oraklarla buğday biçmeye
gelirlermiş. Elbette gelen işçide olsa misafirlere paytira pişirilir
verilirmiş.
Dicle de herkes tarafından tanınan, bir dilenci varmış. Kapısını
çalan dilenciye evinde verebileceği bir şeyi olmayan komşusu bir öneride
bulunmuş.
‘’Sabah Yokuşluya gidip buğday biçeceğim ve öğlen doyasıya
çökelekli paytira yiyeceğim. İstersen sende benimle gelip çalışabilirsin’’
demiş. Dilenci başka çaresi olmadığı için kabul etmiş.
Karnı aç dilenci evine gelmiş ama gözüne uyku girmemiş. Ertesi
gün Yokuşlu da yiyeceği Paytiranın hayalini kurmuş, hayal ettikçe açlığı
artmış, açlığı arttıkça uykusu kaçmış. Daha horozlar henüz ötmeye başlamışlar
ki, dilenci komşusunun kapısını çalmış.
Dicle’nin merkezinden Yokuşlu köyüne kadar yaklaşık 6
kilometre, yürüyerek ortalama 2 saat yol gitmişler ve buğday biçecek tarlaya
ulaşmışlar. Dicle’den ve civar köylerden gelen insanlarla birlikte buğday
biçmeye başlamışlar. Tarla sahiplerinin hanımları kızları ve gelinleri meşe
ağaçlarının gölgelerine saçları kurup hamurları yoğurmaya başlamışlar ancak,
dilenci geceden yorgun ve uykusuz olduğu için çalışamıyor, tarla sahibine
sürekli sorular soruyormuş.
Dilenci; Ben buğdayı şu tarafta biçsem olur mu?
Tarla sahibi; Elbette olur.
Dilenci; Ben buğdayı bu tarafta biçsem olur mu?
Tarla sahibi; Elbette olur.
Dilenci; Ben buğdayı gölgede biçsem olur mu?
Tarla sahibi; Elbette olur.
Dilenci: Ben buğdayı oturarak biçsem olur mu?
Tarla sahibi; Elbette olur.
Dilenci; Ben buğdayı yatarak biçsem olur mu?
Tarla sahibi, yorgun ve bitkinlikten sürekli mazeret üreten
dilencinin haline anlayış göstererek;
‘’Tarladan çıkma da, ne yaparsan yap’’ demiş.
Öğen Paytiralar hazırlanmış işçiler doyasıya paytira ve
yayıklarda yayınlan ayranlarını içmiş akşam serinliğine kadarda çalışmışlar.
Akşam Dicle ye geri dönmek için yine önlerinde 2 – 3 saat yürüyüş yolu daha
vardır.
Güçlükle kendini eve atan dilenci, önceki gecenin
uykusuzluğu, Dicle’den Yokuşluya yürüyerek gidip gelmenin ve bütün gün yazın
sıcağında güneşin altında çalışmanın verdiği yorgunlukla kendini yatağa atmış. Öyle
derin bir uykuya dalmış ki sabah komşusunun Yokuşluya buğday biçmeye gitmek
için kapısını çaldığını bile duymamış.
Ertesi gün Yokuşluda paytira yemek için buğday biçmeye giden
komşusu akşam eve döndüğünde dilenciyi merak etmiş ve kapısını çalmış. Gece ve
gündüz deliksiz uyuyan dilenci kapının çalması ile uyanmış ve kapıyı açmış.
Komşusu; Bu gün neden gelmedin?
Dilenci; Çok yoruldum uyuya kalmışım.
Komşusu; Yarın gelecek misin?
Dilenci; Ne Yokuşluya gelirim ne de Paytira yerim. Demiş. Ve
bu söz Dicle ve köylerinde meşhur olmuştur.
Günümüzde hala Yokuşlu konu olduğunda bu söz
kullanılır. Zazacası ‘’Ne yen Şingring,
ne paytira venü’’
Paytira Yokuşlu köyümüzün kültürel bir mirasıdır. Günümüzde
özel günler ve özel misafirlerin dışında yapılmayan payrita kültürünü korumak Dicle
ve Yokuşlu köyünü kalkındırmak amacı ile PAYTİRA FESTİVALİ düzenleme
düşüncesindeyiz. Sizinde değerli
görüşlerinizi almak istiyoruz.
